kinderneurologie
Wat is dwangmatig haren trekken?
Dwangmatig haren trekken is een aandoening waarbij kinderen of volwassenen last hebben van dwingende behoefte om haren uit hun lichaam te trekken.
Hoe wordt dwangmatig haren trekken ook wel genoemd?
Trichotillamanie
Het medische woord voor dwangmatig haren trekken is trichotillamanie.
Tricho betekent haar, tilla betekent rekken en manie betekent waanzin. Soms wordt de afkorting TTM gebruikt.
Hair pulling disorder
In het Engels wordt de term hair pulling disorder gebruikt. Hair is haar, pulling betekent trekken en disorder is een aandoening.
Dwang
Dwangmatig haren trekken is een vorm van dwang. Kinderen en volwassenen met de dwingende behoefte om haren uit hun lichaam te trekken.
OCD
Dwangmatig haren trekken valt onder een groep aandoeningen die OCD wordt genoemd. OCD is de afkoring voor obsessieve-compulsieve dwangstoornis. Obsessie is een andere woord voor dwingende steeds terugkerende gedachten. Deze gedachten worden ook wel dwanggedachten genoemd. Compulsie is een ander woord voor het herhaaldelijk moeten uitvoeren van bepaalde handelingen om angst te verminderen. Deze handelingen worden ook wel dwanghandelingen genoemd. Naast OCD wordt in Nederland ook wel de afkorting van OCS gebruikt, waarbij de S staat voor stoornis. De D in OCD staat voor het Engelse woord disorder, wat stoornis betekent.
Hoe vaak komt dwangmatig haren trekken voor bij kinderen?
Het is niet goed bekend hoe vaak dwangmatig haren trekken voorkomt op de kinderleeftijd. Dwangmatig haren trekken kan zowel bij kinderen als volwassenen voorkomen. Wanneer gekeken wordt welk deel van de mensen ooit tijdens het leven (dus zowel op kinderleeftijd als op volwassen leeftijd) last heeft gehad van dwangmatig haren trekken, wordt dit geschat op één op de 30 tot 100 mensen.
Bij wie komt dwangmatig haren trekken voor?
Dwangmatig haren trekken komt zowel bij kinderen als bij volwassenen voor. Op kinderleeftijd komt dwangmatig haren trekken het meest voor op de tienerleeftijd waarbij het vaak begint tussen de leeftijd van 9 en 13 jaar. Dwangmatig haren trekken komt ook voor bij jongere kinderen.
Dwangmatig haren trekken komt ook vaker voor bij jongeren met een verstandelijke beperking en/of autistiforme kenmerken.
Dwangmatig haren trekken komt 2-9 keer vaker voor bij meisjes/vrouwen dan bij jongens/mannen.
Wat is de oorzaak van het ontstaan van dwangmatig haren trekken?
Samenspel van verschillende factoren
Het is niet goed bekend waardoor dwangmatig haren trekken ontstaat. Waarschijnlijk gaat het om een samenspel van verschillende factoren bij elkaar die maken dat jongeren of volwassen last krijgen van dwangmatig haren trekken. Een deel van de factoren die een rol spelen zijn bekend: zoals erfelijke aanleg, levenservaringen, werking van de hersenen en de verhouding tussen verschillende boodschapperstofjes in de hersenen. Waarschijnlijk spelen ook nog andere factoren een rol die nu nog niet bekend zijn.
Aanleiding
Vaak is er een aanleiding waarom een jongere of volwassene begonnen is met het uittrekken van haren. De aanleiding kan per jongere heel verschillend zijn zoals ontevreden zijn over haargroei op bepaalde plaatsen op het lichaam, behoefte hebben aan symmetrie in haargroei van de rechter en linkerkant van het lichaam, verveling, frustratie, onrust of behoefte om iets te voelen in het lichaam. Deze aanleiding maakt dat jongeren of volwassenen beginnen met het uittrekken van haren.
Belonend gevoel
Het uittrekken van de haren geeft de jongere of volwassene een gevoel die vaak in eerste instantie als prettig of spanningverlagend wordt ervaren of een gevoel van opluchting geeft. Dit maakt dat een jongere of volwassene op een ander moment opnieuw haren gaat uittrekken waardoor weer dit belonende gevoel wordt ervaren. Op een gegeven moment ontstaat er in de hersenen een verband dat het uittrekken van haren een oplossing kan zijn voor een vervelend gevoel. Hierdoor gaan jongeren en volwassenen steeds vaker haren uittrekken.
Bij jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking, kan het uittrekken van haren maken dat zij aandacht krijgen van mensen in hun omgeving. Op deze manier wordt het haren uittrekken beloond met aandacht, wat maakt dat jongeren en volwassenen met een verstandelijke beperking haren uittrekken gaan gebruiken als manier om aandacht te krijgen van hun omgeving.
Niet meer kunnen stoppen
Vaak vinden jongeren of volwassenen het op een gegeven moment niet meer fijn dat zij haren uittrekken, maar lukt het dan niet meer om te stoppen met het uittrekken van haren. Het fijne gevoel wat eerst ontstond als gevolg van het uittrekken van haren duurt vaak steeds korter en kan ook helemaal verdwijnen.
Stress
Het dwangmatig haren uittrekken neemt vaak toe in periodes van stress en neemt weer af in periodes van minder stress. Haren uittrekken wordt een manier om stress te kunnen verminderen.
Erfelijke aanleg
Vaak komt dwang bij meerdere mensen in de familie voor, dit kunnen verschillende vormen van dwang zijn, niet alles familieleden hoeven dus dwangmatig haren trekken te hebben. Er bestaat dus waarschijnlijk een erfelijke gevoeligheid om dwang te kunnen ontwikkelen. Welke erfelijke factoren precies een rol spelen is nog niet bekend. Mogelijk speelt een verandering in het SAPAP3-gen een rol, maar dit moet nog verder worden uitgezocht.
Boodschapperstofjes
Hersencellen geven door middel van boodschapperstofjes (neurotransmitters) signalen aan elkaar door. Bij jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken blijken de hoeveelheid van deze boodschapperstofjes in de hersenen anders te zijn dan bij kinderen en volwassenen zonder dwangmatig haren trekken. Vaak is de hoeveelheid van het boodschapperstofje serotonine in de hersenen lager en de hoeveelheid van het boodschapperstofjes glutamaat en dopamine in de hersenen hoger dan gebruikelijk.
Bijkomende problemen
Bij een deel van de jongeren komen naast het dwangmatig haren trekken ook andere aandoeningen voor zoals AD(H)D, een angststoornis of een depressie. Bij een deel van de jongeren is er sprake van een autistiforme stoornis en/of een verstandelijke beperking.
Wat zijn de symptomen van dwangmatig haren trekken?
Uittrekken van haren
Jongeren en volwassenen die last hebben van dwangmatig haren trekken, trekken aan haren van de hoofdhuid, de wenkbrauwen, wimpers, de haren op de armen, benen of de schaamregio. De helft van de jongeren en volwassenen heeft meerdere plekken op het lichaam waar haren uit getrokken worden. Jongeren of volwassenen kunnen de haren uittrekken met hun vingers of met een pincet of een schaar.
Omgeving
Vaak trekken jongeren of volwassenen de haren uit de behaarde huid wanneer ze alleen zijn (op de slaapkamer of in de badkamer), zodat het voor de omgeving niet altijd duidelijk is waarom er kale plekken in het haar aanwezig zijn.
Drang tot haren trekken
Een groot deel van de kinderen en volwassenen voelt in het lichaam een drang om de haren uit te trekken. Voor sommige jongeren moeten de haren aan de rechter en linker kant van het lichaam symmetrisch zijn en worden er haren uit getrokken om deze symmetrie weer te herstellen.
Jonge kinderen en kinderen met een verstandelijke beperking zijn zich niet altijd bewust van het dwangmatig haren trekken. Bij hen kan verveling, vermoeidheid of frustratie ook de aanleiding zijn voor het uittrekken van haren.
Het dwangmatig haren trekken kan op een gegeven moment ook een automatisme worden.
Opluchting
Het uittrekken van de haren helpt vaak om tijdelijk een gevoel van opluchting, ontlading van spanning te ervaren.
Stoppen met uittrekken haren lukt niet
Vaak willen jongeren of volwassenen stoppen met het uittrekken van haren en doen ze hiervoor ook moeite. Vaak lukt het niet om te stoppen met het uittrekken van haren. Het niet kunnen stoppen met haren uittrekken zorgt vaak voor verdriet en frustratie.
Verbergen
Vaak proberen jongeren of volwassenen de kale plekken in het haar te verbergen door het dragen van bijvoorbeeld een pet, een hoofddoek of een pruik. Wenkbrauwen kunnen bijgetekend worden door middel van eyeliner.
Toename in periode van stress
Periodes van stress zorgen vaak voor toename van het dwangmatig haren trekken. Stress kan het gevolg zijn van bijvoorbeeld een verjaardag, feestdagen, een nieuwe klas, een schoolkamp, het overlijden van een dier of een familielid en/of een scheiding. Wanneer deze stressvolle gebeurtenis weer achter de rug is, neemt het dwangmatig haren trekken vaak weer af. Rondom een nieuwe stressvolle periode kan het dwangmatig haren trekken weer toenemen.
Bij jongeren met een verstandelijke beperking kan vermoeidheid, eenzaamheid, verveling of frustratie ook de aanleiding zijn voor stress die leidt tot dwangmatig haren trekken.
Schaamte
Jongeren en volwassenen kunnen zich schamen voor het dwangmatig haren trekken. Vaak weten kinderen en volwassenen wel dat het dwangmatig haren trekken niet goed is voor hun lichaam, maar is de behoefte om dit te doen zo groot dat kinderen en volwassenen dit niet kunnen laten. Ook kunnen kinderen en volwassenen zich schamen voor de kale plekken in hun haar. Deze schaamte kan weer zorgen voor stress en stress kan weer zorgen voor toename van het dwangmatig haren trekken, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat. Door schaamte kunnen jongeren en volwassenen bepaalde activiteiten gaan vermijden, zoals bijvoorbeeld zwemmen.
Invloed op het dagelijks leven
Het moeten uittrekken van de haren heeft veel invloed op het dagelijks leven van jongeren en volwassenen die last hebben van het dwangmatig haren trekken. Het uittrekken van de haren vindt meestal plaats in een ruimte waar geen anderen aanwezig zijn. Het kost tijd om telkens zo'n geschikte ruimte te vinden. Ook kost het uittrekken van de haren zelf tijd. Soms meerdere uren op een dag. Deze tijd kunnen kinderen en volwassenen niet aan andere activiteiten besteden.
Weinig zelfvertrouwen
De schaamte zorgt er ook vaak voor dat jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken weinig zelfvertrouwen hebben.
Haren eten
Een op de vijf jongeren en volwassenen eet de haren die uitgetrokken zijn, zelf op. Dit wordt pica of trichofagie genoemd. Dit opeten van haren kan zorgen voor het ontstaan van haarballen (trichobezoars) die het maagdarmkanaal kunnen verstoppen en zo klachten kunnen geven van buikpijn, opgezette buik, verstopping van de darmen, spugen en/of afvallen. Er zijn ook jongeren en volwassenen die op de haren gaan bijten zonder ze door te slikken.
Andere vormen van dwang
Naast het haren trekken hebben veel jongeren en volwassenen andere vormen van dwang zoals bijvoorbeeld het bijten van nagels, het plukken aan de huid, het regelmatig wassen van de handen of het dwangmatig controleren of een deur gesloten is.
Angst
Jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken hebben vaker last van angsten: bijvoorbeeld angst voor het donker, angst om zonder een ouder te zijn, angst om te gaan slapen, angst voor groepen mensen of angst voor onbekende situaties.
Sombere stemming
Jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken hebben gemakkelijker last van een sombere stemming en zijn vatbaarder voor het krijgen van een depressie.
Hoe wordt de diagnose dwangmatig haren trekken gesteld?
Verhaal en onderzoek
De diagnose dwangmatig haren trekken wordt gesteld aan de hand van het verhaal van een jongere of een volwassene. Het is belangrijk om actief aan de jongere zelf te vragen of zij of hij aan haren trekt, vaak vertellen jongeren dit niet uit zichzelf. Op de behaarde huid worden kale plekken gezien. Bij neurologisch onderzoek worden geen afwijkingen gevonden. Het is belangrijk om dwangmatig haren trekken te onderscheiden van body dysmorfic disorder, een aandoening waarbij iemand zijn of haar eigen lichaam als misvormd ervaart.
Criteria
Er zijn criteria opgesteld wanneer gesproken mag worden van dwangmatig haren trekken. De huidige criteria zijn afkomstig uit de zogenaamde DSM-V.
Er wordt gesproken van dwangmatig haren trekken wanneer
Trichoscopie
Wanneer er twijfels zijn over sprake is van dwangmatig haren trekken of bijvoorbeeld een andere aandoening met kale plekken op de behaarde hoofdhuid (zoals alopecia areata of tinea capitis) dan kan onderzoek door een dermatoloog van de behaarde huid helpen om de juiste diagnose te stellen. Bij dwangmatig haren trekken zijn er afgebroken haren te zien met een wisselende lengte, de afgebroken haren zijn vaak opgekruld door de kracht die erop uit geoefend is bij het uittrekken of hebben de vorm van een afgebrand lontje (flame hairs). Ook kan een zogenaamde v-teken worden gezien, twee haren uit een haarfollikel die samen de vorm van een letter v hebben.
CT-scan van de buik
Een CT-scan van de buik kan gebruikt worden om aan te tonen waar in het maagdarmkanaal een haarbal aanwezig is.
Hoe wordt dwangmatig haren trekken behandeld?
Uitleg
De eerste stap in de behandeling is het geven van uitleg wat dwangmatig haren trekken inhoudt en hoe dit kan ontstaan. Het is belangrijk dat deze uitleg gegeven wordt op een manier die voor de jongere of de volwassene begrijpelijk is. Het helpt om te weten dat de jongere of volwassene niet de enige is die deze klachten heeft, wat wel vaak gedacht wordt door de jongere of de volwassene. Ook is het belangrijk dat de jongere of de volwassene weet dat zij/hij zich er niet voor hoeft te schamen en dat er goede behandelmethoden zijn die kunnen helpen.
Cognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie is een behandelingsvorm waarin geleerd wordt om anders met gedachten en gevoelens om te gaan. Deze behandeling wordt gegeven door een psycholoog. Er bestaan verschillende manieren waarop deze gedragstherapie gegeven kan worden.
Een vorm die kan helpen bij dwangmatig haren trekken is de habit reversal therapie. Bij deze therapie gaat de jongere of volwassene leren voelen hoe de drang om haren uit te trekken voelt in het lichaam. De jongere of volwassenen leert dit gevoel in het lichaam te herkennen. Dit wordt awareness genoemd. De jongere gaat vervolgens een houding of beweging aanleren waardoor het heel moeilijk wordt om de haren uit te trekken en houdt dit enige tijd vol. Een optie is bijvoorbeeld om met de handen in een stressballetje te knijpen of een spinner rond te draaien. Ook is het mogelijk het gebied waar de haren uit getrokken worden te bedekken zodat het niet mogelijk is de haren uit te trekken. Jongeren of volwassenen met een ernstige verstandelijke beperking kunnen handschoenen dragen, waardoor het niet mogelijk is om de haren uit te trekken.
Vaak zorgt dit uitstellen van uittrekken van haren voor een vervelend gevoel in het lichaam. De jongere of volwassene leert dit vervelende gevoel te accepteren en te verdragen. Ook wordt gekeken of er een manier gevonden kan worden waarin het lichaam op een andere manier stress kan verminderen, omdat stress vaak de aanleiding is om dwangmatig de haren uit te gaan trekken. Verschillende ontspanningstechnieken kunnen hiervoor gebruikt worden.
Andere vormen van cognitieve gedragstherapie die gebruikt kunnen worden zijn acceptance en commitment therapie en dialectische gedragtherapie.
Sociale steun
Ouders kunnen jongeren helpen bij deze therapie door samen met de jongere te herkennen wanneer er in het lichaam de drang ontstaat om de haren uit te gaan trekken. Ouders en jongeren kunnen samen een code woord afspreken, waardoor de jongere gewaarschuwd wordt dat de drang om haren uit te gaan trekken zal ontstaan. Ook is het belangrijk dat ouders jongeren steunen tijdens de therapie en vertrouwen in de jongere hebben.
Voor volwassenen is het belangrijk dat zij steun hebben van een ander vertrouwd persoon tijdens de therapie.
Groepstherapie
Groepstherapie kan heel behulpzaam zijn bij dwangmatig haren trekken. Het gevoel niet de enige te zijn en het probleem samen te kunnen aanpakken kan jongeren en volwassenen veel steun geven. Ook het gevoel begrepen te worden door anderen die in een soortgelijke situatie zitten, kan helpend zijn.
Hypnose
Een andere therapievorm die goed kan helpen is hypnose. Door middel van hypnose kan een jongere of volwassene in een staat terecht komen, waarin de hersenen open staan voor het loslaten van ingesleten patronen en het aanleren van nieuwe patronen. De koppeling tussen drang en het uittrekken van haren kan door middel van hypnose los gekoppeld worden. Het drang gevoel kan vervolgens gekoppeld worden aan een andere actie die helpt om stress te verminderen, maar die niet beschadigend is voor het lichaam.
Stressvermindering
Het verminderen van stress kan helpen om minder last te hebben van dwangmatig haren trekken .Er zijn verschillende manieren om stress te verminderen zoals sporten, ontspanningsoefeningen, yoga, meditatie, muziek maken en/of creatief bezig zijn. Het is goed dat te doen wat bij de jongere of de volwassene past. Ook is het belangrijk dat jongeren en volwassenen voldoende slaap krijgen per dag. Dit helpt ook om minder gevoelig te zijn voor stress.
Werken aan zelfvertrouwen
Jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken hebben vaak weinig zelfvertrouwen. Werken aan het krijgen van meer zelfvertrouwen kan ook helpen om minder last te hebben van dwangmatig haren trekken. Er zijn verschillende manieren om het zelfvertrouwen te verbeteren: door het doen van activiteiten waar iemand goed in is, door het volgen van een cursus (bijvoorbeeld rots en water training) of therapie gericht op verbeteren van zelfvertrouwen of door het volgen van een zelfverdedigingscursus.
Medicijnen
Er zijn mogelijkheden om minder last te hebben van dwang door het gebruik van medicijnen. Nadeel aan deze medicijnen is, dat ze vaak ook duidelijke bijwerkingen hebben. Medicijnen die ingezet kunnen worden om minder last te hebben van dwang zijn zogenaamde SSRI's zoals fluoxetine, fluvoxamine en sertraline. Soms worden ook paroxetine, clomipramine, dronabinol, aripiprazol, quetiapine of olanzepine gebruikt. Per jongere of volwassene zal gekeken moeten worden of de voordelen van het gebruik van dit soort medicijnen opweegt tegen de nadelen ervan. Vaak zijn deze medicijnen niet erg succesvol om het dwangmatig haren trekken te verminderen.
Deze medicijnen kunnen ook effect hebben op bijkomende problemen zoals angst of depressie en hebben daar vaak een groter effect op.
Bij volwassenen kan het medicijn N-acetylcysteine ook effect hebben. Deze medicijnen worden voorgeschreven door een (kinder- en jeugd)psychiater
Haarballen
Een haarbal kan zorgen voor een verstopping van het maagdarmkanaal. Met laxerende middelen kan geprobeerd worden deze haarbal te verwijderen. Soms is het nodig de haarbal door middel vane en operatie te verwijderen.
Behandeling bijkomende problemen
Jongeren en volwassenen met dwangmatig haren trekken kunnen daarnaast nog een of meerdere andere problemen, zoals angst, sombere stemming, AD(H)D, tics , slaapproblemen of eetproblemen (zoals anorexia nervosa). Het is belangrijk om ook naar deze problemen te kijken en hier een behandeling voor te geven.
Begeleiding
Het hebben van dwangmatig haren trekken heeft niet alleen gevolgen voor de jongere zelf, maar vaak ook voor de andere gezinsleden. Een maatschappelijk werkende of psycholoog kunnen het gezin begeleiden hoe zij het beste om kunnen gaan met hun eigen gedachten en gevoelens over het dwangmatig haren trekken.
Contact met andere ouders
Door het plaatsen van een oproep op het forum van deze site kunt u in contact komen met andere kinderen en hun ouders waarbij er sprake is van dwangmatig haren trekken.
Wat betekent het hebben van dwangmatig voor de toekomst?
Verdwijnen
Bij een deel van de jongeren en volwassenen verdwijnt of vermindert het dwangmatig haren trekken met behulp van behandeling. Dwangmatig haren trekken die ontstaat bij kinderen onder de 10 jaar verdwijnt vaker dan bij jongeren waarbij dit ontstaat tijdens de puberteit of bij het ontstaan op volwassen leeftijd.
Aanhoudende klachten
Bij een ander deel van de jongeren en volwassenen blijven de klachten als gevolg van het hebben van dwangmatig haren trekken tot op volwassen leeftijd aanwezig. Behandeling kan zorgen dat het dwangmatig haren trekken een niet al te grote rol speelt in het dagelijks leven.
Bijkomende problemen
Jongeren of volwassenen met dwangmatig haren trekken zijn gevoeliger voor het ontwikkelen van bijkomende problemen zoals een depressie, een angststoornis of een verslaving.
Levensverwachting
Jongeren met dwangmatig haren tekken hebben een normale levensverwachting net als jongeren zonder dwangmatig haren trekken. Grote haarballen die het maagdarmkanaal verstoppen kunnen levensbedreigend worden.
Kinderen krijgen
Het hebben van dwangmatig haren trekken heeft geen invloed op de vruchtbaarheid. Kinderen van een volwassene met dwangmatig haren trekken hebben een licht verhoogde kans om zelf ook last van dwang te krijgen.
Hebben broertjes en zusjes een verhoogde kans om dwangmatig haren trekken te krijgen?
Bij het ontstaan van dwangmatig haren trekken spelen erfelijke factoren een rol. De kans dat broertjes of zusjes ook te maken krijgen met dwangmatig haren trekken of een andere vorm van dwang of body dysmorfic disorder is licht verhoogd.
Wilt u dit document printen dan kunt u hier een pdf-versie downloaden.
Wilt u ook uw verhaal kwijt, dat kan: verhalen kunnen gemaild worden via info@kinderneurologie.eu en zullen daarna zo spoedig mogelijk op de site worden geplaatst. Voor meer informatie zie hier.
Heeft u foto's die bepaalde kenmerken van deze aandoening duidelijk maken en die hier op de website mogen worden geplaatst, dan vernemen wij dit graag.
Links
www.dwang.eu
(website van de stichting dwangstoornis)
www.kenniscentrum-kjp.nl
(Kenniscentrum over kinder- en jeugdpsychiatrie)
www.jongerenhulponline.nl
(online website die 24 uur per dag anoniem hulp aan kan bieden via chat, telefoon of email aan jongeren die met een probleem
hebben waar ze hulp voor nodig hebben).
Referenties
1. Pediatric trichotillomania. Harrison JP, Franklin ME. Curr Psychiatry Rep. 2012;14:188-96
2. Trichotillomania. Grant JE, Chamberlain SR. Am J Psychiatry. 2016;173:868-74
3.
Pediatric trichotillomania: Review of management. Henkel ED, Jaquez SD, Diaz LZ. Pediatr Dermatol. 2019;36:803-807
Laatst bijgewerkt: 31 juli 2021 voorheen: 21 oktober 2020
Auteur: JH Schieving
Heeft uw kind nog andere symptomen, laat het ons weten.